अलीकडच्या काळात शेतकरी काही आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या आणि कृषी वनीकरण प्रणालीचा अविभाज्य घटक असणाऱ्या वृक्ष प्रजातींची लागवड करण्यात खूप रस दाखवत आहेत. चंदन ही अशीच एक प्रजाती आहे जी तिच्या उच्च आर्थिक मूल्यामुळे शेती आणि कॉर्पोरेट समुदायांचे लक्ष मोठ्या प्रमाणावर वेधून घेत आहे. भारत हा जगातील पूर्व भारतीय चंदनाचा एक प्रमुख निर्यातदार आहे, ज्याचे उत्पादन एकूण जागतिक उत्पादनाच्या 90% आहे. बहुतेक उत्पादन प्रामुख्याने नैसर्गिक लागवडीपासून मिळते. ज्यामध्ये, विशेषत: खराब पुनरुत्पादन, आग, रोग आणि जमिनीच्या वापराच्या पद्धतीत बदल यांसह लाकडाच्या उच्च निर्यात मूल्यामुळे झाडांच्या होणाऱ्या तारतम्यविरहित शोषणामुळे चंदनाची झाडे सध्या प्रचंड दबावाखाली आहेत. |
…चंदनाचे उत्पादन प्रतिवर्षी 400 ते 500 टन कमी झाले आहे, तर गाभ्यासाठी जागतिक मागणी 5000 ते 6000 टन प्रति वर्ष किंवा 100–120 टन तेलाची आहे. |
(संवर्धन, सुधारणा, लागवड आणि व्यवस्थापनावरील राष्ट्रीय चर्चासत्राची कार्यवाही (edsGairola, S. et al.), 12-13 डिसेंबर 2007, pp. 1-8) |
घटणाऱ्या नैसर्गिक साठ्यामुळे राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत चंदनाच्या किमतीत अनेक पटींनी वाढ झाली आहे आणि पूर्व भारतीय चंदनाने मोठ्या व्यावसायिक उपक्रमांना आकर्षित करून प्रमुख स्थान कायम ठेवले आहे. |
पूर्व भारतीय चंदन (सँटलम अल्बम एल.) हे एक मौल्यवान लाकूड आहे ते त्याच्या गोड सुवासिक सुगंधासाठी आणि राष्ट्रीय तसेच आंतरराष्ट्रीय बाजारात व्यावसायिक मूल्यासाठी ओळखले जाते. याशिवाय, विविध प्रकारचे हवामान, यजमान आणि मातीच्या परिस्थितींशी त्याची व्यापक अनुकूलता शेतकरी आणि कंपन्यांना व्यावसायिक उपक्रमांसाठी आकर्षित करते. |
चंदन हे अर्ध-मूळ परजीवी आहे, चंदन लागवडीची यशस्वी स्थापना परजीवी पर्यावरणशास्त्र, विशेषत: यजमान आणि परजीवी यांच्यातील संबंध, त्यांचे गुणोत्तर आणि इतर वनवृक्षशास्त्र (सिल्व्हिकल्चर) तंत्रांवर अवलंबून असते. चंदन हे परजीवी आणि यजमान यांच्यातील शारीरिक पूल म्हणून काम करणाऱ्या निवासी संबंधांद्वारे खनिज पोषकतत्त्वांसाठी आणि पाण्यासाठी यजमान वनस्पतींवर अवलंबून असते. हे गवतापासून झाडांपर्यंत वनस्पतींच्या विस्तृत श्रेणीवर परजीवी म्हणून वाढते, तर शेंगायुक्त वनस्पतींशी संबंध जास्त घट्ट असतात. खोलवर रुजलेले आणि हळूहळू वाढणारे बारमाही यजमान शाश्वत वाढ करण्यास मदत करतात. गाभा आणि तेलाच्या चांगल्या उत्पादनासाठी, आपण ते 15 वर्षांपेक्षा जास्त काळ वाढवले पाहिजेत, तर इष्टतम फेरपालटाचे वय 25-30 वर्षे असेल. |
चंदन नैसर्गिकरित्या इंडोनेशिया, पाकिस्तान, बांगलादेश, हवाई, श्रीलंका आणि इतर पॅसिफिक बेटांसारख्या अनेक प्रदेशांमध्ये आढळते. हे मूळचे ऑस्ट्रेलिया आणि भारतातील स्थानिक झाड आहे, भारतीय चंदनाचे तेल आणि लाकूड ज्याला पूर्व-भारतीय चंदन म्हणून संबोधले जाते, ते जागतिक बाजारपेठेत अत्यंत मूल्यवान आहे. पिवळ्या रंगाचे सुगंधी तेल झाडाचे लाकूड आणि मुळे दोन्हींपासून मिळते. चंदनापासून बनवलेल्या वस्तूंमध्ये चंदनाचा वास अनेक दशकांपासून टिकून राहतो. हे एक सदाहरित झाड आहे ज्याचा वाढीचा दर मंद गतीने 10 ते 15 मीटर उंचीवर पोहोचतो आणि छातीच्या उंचीवर 1 ते 2.5 मीटरपर्यंत घेर असतो. वृक्ष विक्रीयोग्य व्यवहार्यतेपर्यंत पोहोचण्यासाठी सुमारे 15 वर्षे लागतात. मात्र, खते दिली असतील तर झाडाचे व्यावसायिक मूल्य गाठण्यासाठी सुमारे 20 वर्षे लागतात. पाने चामड्यासारखी असतात आणि देठाच्या दोन्ही बाजूला जोड्यांमध्ये असतात. परिपक्व पाने निळसर ते हिरवी-पिवळी असतात तर कोवळी पाने गुलाबी हिरवी असतात ज्यामुळे झाड सदाहरित दिसते. कोवळ्या झाडांची साल तांबूस-तपकिरी आणि गुळगुळीत असते तर परिपक्व झाडांचा रंग उग्र, गडद तपकिरी रंगाचा असतो ज्यामध्ये खोल उभ्या भेगा असतात. सालाचा आतील भाग लालसर राहतो. हे झाड इतर वृक्ष प्रजातींच्या मुळांवर अर्ध-परजीवी म्हणून वाढते. झाडाची मुळे रुंद पसरतात आणि जवळच्या झाडाच्या मुळांसह ‘रूट ग्राफ्टिंग’ (मुळांचे कलम) तयार करतात. त्याची मुळे जवळच्या झाडांच्या मुळांशी जोडल्याने त्याच्या वाढीसाठी पाणी आणि पोषक तत्त्वे मिळतात. झाडाची फुले झाडाच्या उंचीवर अवलंबून असतात, जास्त उंचीवरील झाडांच्या तुलनेत कमी उंचीवर वाढणाऱ्या झाडांवर एक महिना लवकर फुले येतात. कोवळी फुले पिवळी असतात आणि परिपक्व झाल्यावर गडद जांभळ्या-तपकिरी रंगात बदलतात. कळीच्या सुरुवातीपासून ते पूर्ण उमलेपर्यंत एक महिना आणि सुरुवातीच्या अवस्थेपासून फळे पिकण्यासाठी तीन महिने लागतात. चंदनाचे झाड विविध पर्यावरणीय आणि हवामान परिस्थितीत चांगले वाढते. |
चंदन वनस्पतीचे वैज्ञानिक नाव सँटलम अल्बम आहे. ते सांतालेसी कुळातील आहे. |
आंतरराष्ट्रीय व्यापाराच्या मुख्य प्रजाती खालीलप्रमाणे: |
सँटलम अल्बम (ईस्ट इंडियन सँडलवूड) – मूळचा इंडोनेशियातील आणि भारतातील स्थानिक आणि उत्तर ऑस्ट्रेलियाच्या टोकाशी नैसर्गिकीकृत मानले जाते. ऐतिहासिकदृष्ट्या, एस. अल्बम ही आंतरराष्ट्रीय व्यापारात चंदनाची एक अत्यंत उच्च मानली जाणारी प्रजाती आहे. ही प्रजाती आता तिच्या मूळ निवासस्थानातून व्यावसायिकदृष्ट्या नामशेष झाली आहे, भविष्यातील बहुतांश पुरवठा उत्तर ऑस्ट्रेलियातील वृक्षारोपणातून (आणि आशियातील अनेक उष्णकटिबंधीय देशांमध्ये स्थापन झालेल्या वृक्षारोपणातूनही) येत आहे. |
एस. स्पिकॅटम (ऑस्ट्रेलियन चंदन) – मूळ नैऋत्य ऑस्ट्रेलियातील आहे. अलिकडच्या दशकात डब्ल्यूए अधिका-यांनी अधिक शाश्वत व्यवस्थापनामुळे प्रामुख्याने व्यापार केला जाणारे चंदन: त्याचे तेल मूल्यवान नाही, त्यामध्ये सॅंटॉलॉल्सची टक्केवारी कमी आहे आणि ई, ई फार्नेसोलची उच्च पातळी आहे, परंतु अगरबत्ती, कोरीव लाकूड आणि तत्सम गोष्टींसाठी हे योग्य आहे. |
एस. ऑस्ट्रोकॅलेडोनिकम (सँडलवूड)- मूळ न्यु कॅलेडोनिया आणि वानुआतुमधील आहे. तेलाची गुणवत्ता काही ठिकाणांनुसार बदलते (उदा. वानुआतुमधील सॅंटो आणि मालेकुला आणि न्यू कॅलेडोनियामधील आईल ऑफ पाइन्स) आणि पूर्व भारतीय चंदन तेलाच्या प्रोफाइलप्रमाणे अत्यंत उच्च-गुणवत्तेची तेले असतात. |
एस. यासी (यासी किंवा ‘अही) – मूळचे फिजी, टोंगा आणि नियू येथील. जरी मर्यादित विश्लेषणानुसार तेलात सुमारे 2-3% E,E फार्नेसोल पातळी सूचित करत असले तरीही पूर्व भारतीय चंदनाच्या ISO मानकांची पूर्तता करणारे सामान्यत: उत्कृष्ट दर्जाचा गाभा आणि तेल तयार करते, : या त्वचेच्या अॅलर्जीकारक संशयास्पद घटकामुळे युरोपमधील परफ्यूम आणि बॉडी केअर उत्पादनांसाठी एस. यासीचा वापर मर्यादित होऊ शकतो. |
एस. पॅनीक्युलेटम (‘इलीआही) – हवाई येथील स्थानिक. |
चंदन लागवड: |
चंदनाच्या वाढीसाठी लागणारी परिस्थिती. वर्षभरात मध्यम पाऊस, पूर्ण सूर्यप्रकाश आणि मुख्यतः कोरडे हवामान असलेली ठिकाणे. हवामान उष्ण असलेल्या उष्णकटिबंधीय आणि उप-उष्णकटिबंधीय प्रदेशात ती चांगली वाढतात. वालुकामय, लाल चिकणमाती आणि चिकणमातीयुक्त काळ्या मातीत चंदनाची झाडे चांगली वाढतात. मातीचे 6.0 ते 7.5 पीएच मूल्य असलेली लाल लोहयुक्त चिकणमाती त्यांच्या वाढीसाठी अधिक चांगली आहे. चंदन खडकाळ माती, खडकाळ जमीन, खूप वारा, तीव्र उष्णता आणि दुष्काळी परिस्थिती सहन करते. जरी त्यांना भरपूर सूर्यप्रकाश आवडत असला तरी ती अर्धवट सावलीत वाढू शकतात. ती 13° ते 36°C तापमानात आणि वार्षिक पर्जन्यमान 825 ते 1175 मिलिमीटरच्या दरम्यान असणाऱ्या परिस्थितीत चांगली वाढतात. चंदन संवेदनशील आहे आणि पाणी साचणे सहन करत नाही. योग्य आणि पूर्ण वाढीसाठी 1960 ते 3450 फूट उंचीच्या प्रदेशातील जमिनी सर्वात जास्त पसंत केल्या जातात. |
इतर वृक्षारोपणासाठी आवश्यक नसले तरी, चंदनाच्या लागवडीस वृक्ष विकासासाठी योग्य जागा आवश्यक असतात. उत्तम सूर्यप्रकाशासह उत्तरेकडून पश्चिमेकडे उतार असलेल्या जमिनी श्रेयस्कर आहेत. पाण्याचा पटकन निचरा होणारी माती असलेली जमीन वृक्षारोपणासाठी आदर्श आहे. जमीनीची 40 सेमी खोलीपर्यंत मशागत करा. दोन खोल नांगरटी करून जमीन तयार करा जेणेकरून मुळांना जमिनीत प्रवेश करणे सुलभ होईल. शेवटच्या नांगरटीत भरपूर शेणखत टाका. या जागेवरील सर्व तण साफ करा, योग्य यजमान म्हणून काम करणारी झाडे राहू द्या. |
आपण बीजाद्वारे किंवा शाखीय कलमांद्वारे चंदनाची अभिवृद्धी करू शकतो. बियाण्यांद्वारे प्रसार करण्यासाठी, 15-20 वर्षे जुन्या झाडांच्या बिया गोळा केल्या जातात, 24 तास पाण्यात भिजवल्या जातात आणि बियांचे आवरण उघडण्यासाठी उन्हात वाळवल्या जातात ज्यामुळे बियाण्यांची उगवण सोपी होते. |
शाखीय अभिवृद्धी कलम किंवा गुटी कलम किंवा मुळाच्या तुकड्यांद्वारे केले जाते. बहुतेक व्यावसायिकरित्या उपलब्ध चंदनाची रोपे टिश्यू कल्चर पद्धतीने तयार केलेली असतात. सुमारे 60% यशस्वीतेचा दर असलेली ही पद्धत वापरणे सोपे आहे. वनस्पतींच्या प्रसारावर लागवडीच्या वेळेचा प्रभाव पडतो उदा. एप्रिलच्या सुरुवातीला लागवड केलेली कलमे मे महिन्यात लागवड केलेल्या कलमांपेक्षा चांगली असतात. |
शेतजमिनीमध्ये रोपांची पुनर्लागवड करण्यापूर्वी, यजमान रोपे चंदनाच्या कोवळ्या रोपांसह एकत्रितपणे बाहेर काढण्यासाठी लवकर वाढवावीत. देशी बाभूळ प्रजाती, सुरू, कॅजानस एसपीएस, क्रोटन मेगॅलोकॉर्पस यासारख्या वनस्पती चंदनाच्या शेतीसाठी योग्य यजमान वनस्पती आहेत. |
45 x 45 x 45 सेमी आकाराचे खड्डे किमान 3मीx3मी किंवा 5मीx5मी अंतरावर खोदले जातात ज्यात प्रति एकर सुमारे 450 ते 400 चंदनाची झाडे असतात. प्रत्येक खड्डा 1:2 च्या प्रमाणात लाल माती आणि शेणखताने किंवा कंपोस्टने भरलेला असतो. प्रत्येक पाचव्या झाडावर प्रत्येक ओळीत, एक दीर्घकालीन रोप लावले जाते आणि चंदनाच्या झाडापासून प्रत्येक 150 सेमी अंतरावर, एक मध्यावधीचे रोप लावले जाते. मध्यावधीची रोपे चंदनाच्या रोपांपेक्षा उंच नसावीत, म्हणून नियमित छाटणी करणे आवश्यक आहे. 6 ते 8 महिन्यांची रोपे किंवा 30 सेमी उंचीची रोपे मुख्य शेतात लावण्यासाठी योग्य आहेत. कोवळ्या चंदनाची झाडे तपकिरी देठाची व चांगली फांद्या असलेली असावीत. |
जिरायती लागवडीखाली चंदनाचे लाकूड चांगले वाढते आणि उन्हाळ्यात पाणी द्यावे लागते. कोवळ्या चंदनाच्या झाडांना उन्हाळी हंगामात 2-3 आठवड्यांच्या अंतराने एकदा पाणी द्यावे. उष्ण आणि उन्हाळ्याच्या दिवसात आपण ठिबक सिंचनाद्वारे पाणी देऊ शकतो आणि जमिनीतील ओलावा टिकवून ठेवण्याच्या क्षमतेनुसार डिसेंबर ते मे या महिन्यांत पाणी दिले जाते. शोषकांच्या सहाय्याने झाडे जवळच्या यजमान वनस्पतींमधून बहुतांश पोषक द्रव्ये घेतात म्हणून, ते फारच कमी खतांच्या निविष्ठेमध्ये जगू शकतात. तथापि, सेंद्रिय खत जसे की कंपोस्ट, शेणखत आणि हिरवळीचे खत झाडांच्या वाढीसाठी उपयुक्त आहेत. |
निंदणी पहिल्या वर्षी नीट करावी लागते, त्यानंतर नियमित अंतराने करावी. हे पोषक तत्त्वांचे नुकसान आणि जमिनीतील ओलावा टाळण्यास मदत करेल. अतिरिक्त उत्पन्नासाठी, शेतकरी जमिनीचा वापर आणि माती व्यवस्थापनाचा अनुकूल वापर करण्यासाठी आंतरपिके घेऊ शकतात. उथळ मुळे असलेली कमी कालावधीची पिके आंतरलागवडीसाठी अनुकूल असतात. |
चंदनाच्या झाडांना अनेक प्रकारच्या कीटकांचा प्रादुर्भाव होतो, परंतु त्यातील केवळ काहीच कीटक झाडांच्या आर्थिक कामगिरीवर परिणाम करतात. झाड त्याच्या वाढीच्या सुरुवातीच्या वर्षांत कीटकांच्या नुकसानास बळी पडू शकते. |
चंदनाची कापणी |
चंदनाची कापणी करण्याचा सर्वोत्तम काळ म्हणजे झाड 15+ वर्षांचे असते. गाभा 30 वर्षांहून जुन्या आणि 40 ते 60 सें.मी.चा घेर असलेल्या परिपक्व झाडांमध्ये चांगला बनतो. 50 ते 60 सें.मी.चा घेर असलेल्या झाडापासून सरासरी 20 ते 50 किलो गाभा काढता येतो. गाभा मिळवण्यासाठी खोडाची साल, मुळे आणि फांद्या सोलल्या जातात. चंदनाची शेती असलेले काही व्यावसायिक शेतकरी, 15-25 सेमी घेर असलेल्या 10-12 वर्षे जुन्या झाडांची लवकर कापणी करतात. कोवळ्या झाडांपासून मिळणारे अत्यावश्यक तेल सामान्यत: कमी दर्जाचे असते. 13 वर्षे जुन्या झाडांमध्ये 12% उच्च दर्जाचे लाकूड असते आणि 28 वर्षे जुन्या झाडांमध्ये 67% उच्च दर्जाचे लाकूड असते. सुगंधी तेलांचे मूल्य कापणी केलेल्या झाडांच्या गुणवत्तेवर आणि श्रेणीवर अवलंबून असते. चंदनाची झाडे जितकी जुनी तितकी उत्तम दर्जाचे तेल असलेल्या लाकडाची गुणवत्ता चांगली असते. |
साधारणपणे जमिनीपासून 130 सें.मी. वर >13 सेमी व्यास आणि खोडाच्या व्यासाच्या 1/6 पेक्षा कमी व्यासाचे रसकाष्ठ असलेली झाडे कापणीसाठी निवडली जातात. कोणत्याही आकाराचे पडलेले किंवा मृत लाकूड फार काळ तेल टिकवून ठेवते आणि त्यामुळे ते तेल काढण्यासाठीदेखील वापरले जाऊ शकते. धूप तयार करण्यासाठी चिरफाळलेल्या फांद्या आणि लाकडाची धूळ वापरली जाते. |
उत्पन्न: चंदनाची झाडे सर्वात हळू वाढणारी झाडे आहेत. त्यांचा गाभा तयार होण्यासाठी किमान 10 ते 12 वर्षे लागतात. चंदनाच्या झाडांच्या वाढीचा दर सहाय्यक सिंचनासह अनुकूल हवामान आणि मातीच्या परिस्थितीत दरवर्षी 4 सेंमी ते 5 सेंमीपर्यंत वाढतो. |
चंदन लागवडीचे अर्थशास्त्र: |
एक एकर जमिनीत चंदनाच्या शेतीवर गुंतवणूक आणि देखभालीचा नमुना |
नमूद केलेले आकडे केवळ सूचक आहेत आणि बाजाराच्या मागणीनुसार बदलू शकतात. |
ग्रीडचा आकार: 3मीx3मी |
प्रति एकर एकूण झाडांची संख्या: 450 |
मध्यावधी तोटा समायोजित करण्यासाठी खरेदी केलेल्या रोपांची संख्या: 520 |
प्रति झाड किंमत (चंदनाचे रोप, यजमान वनस्पती, प्रारंभिक खते, हिरवा पालापाचोळा इ.): ₹ 400/- |
प्रति खड्डा खोदण्याची किंमत: ₹ 25/- |
ठिबक सिंचन व्यवस्थेचा खर्च: ₹80,000/- |
एकूण लागवड खर्च प्रति एकर: अंदाजे. ₹ 3,00,000/- |
शेतीचा वार्षिक देखभाल खर्च (छाटणी, मजूर, सिंचन, वीज इ.): ₹ 2,00,000/- |
15 व्या वर्षी लाकूड कापणी झाली असे गृहीत धरून प्रकल्पाची एकूण किंमत: ₹ 33,00,000/- |
हा खर्च सुरक्षेचा खर्च वगळून आहे. झाडांनी एकदा तेल बनवायल सुरुवात केल्यावर हा खर्च गरजेचा होतो. युगानुयुगे, चंदन चोरीला जाण्याच्या मोठ्या धोक्याचा सामना करत आहे आणि वीरप्पनसारख्या तस्करांनादेखील त्याने जन्म दिला आहे. त्यामुळे सुरक्षेच्या पुरेशा व्यवस्थेशिवाय त्याची लागवड न करणे अत्यावश्यक बनले आहे. अशा परिस्थितीत, सामूहिक/सामुदायिक शेती योजना अधिक आकर्षक बनतात कारण त्यांच्यामुळे धोका विभागला जातो आणि सुरक्षेचा महाग खर्च कमी होतो. |
सरासरी गाभा कापणी 15 वर्षात प्रति झाड 10 किलो पर्यंत जाऊ शकते, चांगली माती आणि हवामान परिस्थिती असताना सर्वोत्तम शेती पद्धतीमध्ये 4.5 टन प्रति एकरपर्यंत उत्पादन मिळते. अशाप्रकारे, सध्याच्या दराने 1 एकर चंदनाच्या जंगलातून अंदाजे परतावा ₹4,50,00,000/- आहे. यामुळे शेतकऱ्याला 15 वर्षांत 4.17 कोटी प्रति एकर निव्वळ नफा होतो. |
सांतालम अल्बम तेलाची सध्याची विक्री अंदाजे ₹1,30,000/- (दुबईतून विनापरवाना उत्पादन) ते ₹1,60,000/- (भारतातून परवानाकृत उत्पादन), ₹1,85,000/- प्रति किलो तेल इतकी आहे, जागतिक चंदनाच्या लाकडाची बाजारपेठ चांगलीच उत्साहवर्धक आहे. |
इन्स्टिट्यूट ऑफ वुड सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी, बंगळुरू यांच्या मते, पर्यावरण आणि वन मंत्रालयाच्या भारतीय वनीकरण संशोधन आणि शिक्षण परिषदेच्या अंतर्गत, भारत सरकार: |
I वर्ग भारतीय चंदनाच्या गाभ्याची किंमत सध्या 7,500 रुपये प्रति किलो आहे आणि तेलाची किंमत सरकारी दरानुसार सुमारे 1,50,000 रुपये प्रति किलो आहे. देशांतर्गत बाजारात चंदनाची किंमत रु. 16,500 प्रति किलो आहे. आंतरराष्ट्रीय बाजारातील किंमत देशांतर्गत बाजारापेक्षा सुमारे 15 ते 20% जास्त आहे. 25% पेक्षा जास्त असल्यास किमतीची वार्षिक वाढ प्रीमियमवर होणार आहे. |
चंदनाचे भविष्य: |
चंदनाचे अनेक वेगळे, उच्च मूल्याचे अंतिम उपयोग आहेत जे त्याची आधार किंमत ठरवतात आणि विविध बाजार विभाग आणि क्षेत्रांमध्ये मागणी टिकवून ठेवतात: यामध्ये खालील गोष्टी समाविष्ट आहेत – उत्कृष्ट परफ्यूम, अनन्य नैसर्गिक बॉडी केअर उत्पादनातील एक घटक आणि विशेषत: युरोपियन आणि उत्तर अमेरिकन बाजारपेठेतील नवीन फार्मास्युटिकल्स; चीन, कोरिया आणि जपानमध्ये लाकूड फर्निचर, कोरीव काम, पारंपरिक औषधे आणि धार्मिक उपयोगांसाठी; भारतातील अत्तर, अंत्यसंस्कार आणि चघळण्याच्या तंबाखूसाठी आणि मध्य पूर्वेतील पारंपारिक वापरासाठी. |
2014 मध्ये केलेल्या अभ्यासानुसार, चंदनाच्या तेलाची जागतिक मागणी 10,000 MT पर्यंत पोहोचण्याचा अंदाज आहे आणि 2040 पर्यंत एकट्या चीनची आवश्यकता 5000 MT पर्यंत पोचण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. मागणी आणि पुरवठ्यातील या तफावतीमुळे, चंदनाच्या बाजारातील किंमत सरासरी वार्षिक 25% ने वाढण्याचा अंदाज आहे. भुश्शासह काहीही वाया जात नसल्यामुळे तोदेखील विक्रीयोग्य आहे. आणि चंदनाच्या लागवडीला चालना देण्याबरोबरच सरकारी नियमांमध्ये सध्याच्या शिथिलतेमुळे हा एक अतिशय फायदेशीर व्यवसायाचा प्रस्ताव असल्याचे लक्षात येते. |